Časopis Temida je naučni časopis o viktimizaciji, rodu i ljudskim pravima, koji izdaju Viktimološko društvo Srbije-VDS i Univerzitet u Beogradu – Fakultet za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju.

Časopis Temida redovno izlazi od 1998. godine. Od 1998. do 2023. godine časopis je izdavalo Viktimološko društvo Srbije, a od 2023. suzidavač časopisa je Univerzitet u Beogradu – Fakultet za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju.

Časopis Temida je dostupan u režimu otvorenog pristupa. Kompletan sadržaj časopisa je besplatno dostupan. Korisnici mogu da čitaju, preuzimaju, kopiraju, distribuiraju, štampaju, pretražuju kompletan tekst članaka i uspostavljaju HTML veze ka njima bez obaveze da za to traže saglasnost autora ili izdavača. Postupak predavanja rukopisa, recenzija i objavljivanje radova su besplatni.

Časopis Temida objavljuje originalne, prethodno neobjavljene radove: originalne naučne radove, pregledne radove, stručne radove, prikaze naučnih konferencija, knjiga i projekata, koji nisu prethodno objavljivani niti se nalaze u proceduri razmatranja u drugom časopisu, u celini ili u delovima.

Časopis objavljuje naučne i stručne radove i prikaze domaćih i stranih autora i autorki koji za svoj predmet imaju problem žrtava kriminaliteta, rata, kršenja ljudskih prava i drugih oblika stradanja (sa posebnim naglaskom na probleme žena, dece, manjinskih grupa, osoba sa invaliditetom i drugih kategorija koje su posebno izložene viktimizaciji), strah od kriminaliteta, kršenje ljudskih prava u zatvoru i u krivičnom postupku, prevenciju viktimizacije i slično. Posebna pažnja posvećuje se svim oblicima rodno zasnovanog nasilja, kao i drugim aspektima ostvarivanja rodne ravnopravnosti. Svaki broj je tematski koncipiran, ali se objavljuju i tekstovi van određenih tema.

Časopis izlazi tri puta godišnje. Svaka sveska časopisa Temida sadrži sledeće rubrike: „Tema broja“ u okviru koje se objavljuju naučni, pregledni i stručni radovi posvećeni temi pojedinačnog broja; „Ostale teme“ u kojoj se objavljuju radovi nevezano za temu pojedinačnog broja; „Prikazi konferencija“, „Prikazi projekata“ i „Prikazi knjiga“.

Temida objavljuje radove napisane na srpskom ili engleskom jeziku, sa rezimeima na srpskom i engleskom jeziku.

Časopis je otvoren za istraživače i istraživačice iz čitavog sveta, bez obzira na pol i rod, naučno i/ili akademsko zvanje, etničku ili versku pripadnost.

Časopis Temida  koristi dvostruko anonimno recenziranje.

Temida je referisana u DOI Serbia, DOAJ (Directory of Open Access Journals), EBSCO istraživačkoj bazi i Emerging Sources Citation Index (ESCI), kolekciji časopisa kojima se proširuje sadržaj Web of Science i omogućava pretraživanje, pronalaženje i citiranje časopisa.

Digitalne kopije svezaka časopisa arhiviraju se u Narodnoj bibilioteci Srbije.

Svi izrazi korišćeni u ovom dokumentu, koji se odnose na fizička lica, a dati su u muškom rodu, tumače se na način da obuhvataju i osobe ženskog pola.

OBAVEZE UREDNIKA I REDAKCIJE

Smernice za izdavačku politiku časopisa Temida utvrđuje Savet časopisa, a poslove izdavanja Časopisa vodi Redakcioni odbor.

Članovi Saveta su ugledni naučni i stručni radnici iz zemlje i inostranstva. Broj članova Saveta nije ograničen. Redakcioni odbor ima devet članova, koje Upravni odbor Viktimološkog društva Srbije imenuje na period od dve godine.

Prema članu 9 Pravilnika o izdavanju publikacija Viktimološkog društva Srbije, poslove uređivanja časopisa obavljaju glavni i odgovorni urednik i njegov zamenik. U tim poslovima pomažu im sekretar redakcije i tehnički urednik.

Glavni i odgovorni urednik časopisa Temida vrši izbor radova za objavljivanje, daje i pribavlja stručno mišljenje, i odgovara za izdatu publikaciju. Za svaki originalni naučni, pregledni i stručni rad, glavni i odgovorni urednik dužan je da pribavi stručno mišljenje od strane dva kompetentna stručnjaka iz zemlje ili inostranstva.

Glavni i odgovorni urednik donosi konačnu odluku o tome koji će se rukopisi objaviti. Prilikom donošenja odluke glavni i odgovorni urednik rukovodi se uređivačkom politikom, vodeći računa o zakonskim propisima koji se odnose na klevetu, kršenja autorskih prava i plagiranje.

Glavni i odgovorni urednik zadržava diskreciono pravo da primljene rukopise proceni i ne objavi, ukoliko utvrdi da ne odgovaraju propisanim sadržinskim i formalnim kriterijumima. U redovnim okolnostima, redakcija obaveštava autora o tome da li je prihvatila tekst u roku od tri meseca od datuma prijema rukopisa.

Glavni i odgovorni urednik ne sme imati bilo kakav sukob interesa u vezi sa rukopisima koji se razmatraju. Ako takav sukob interesa postoji, o izboru recenzenata i sudbini rukopisa odlučuje redakcija časopisa. Ako sukob interesa postoji kod jednog ili više članova redakcije, ti članovi se isključuju iz postupka izbora recenzenata i odlučivanja o sudbini rukopisa. Urednik i članovi redakcije su dužni da blagovremeno prijave postojanje sukoba interesa.

Glavni i odgovorni urednik je dužan da sud o rukopisu donosi na osnovu njegovog sadržaja, bez rasnih, polnih/rodnih, verskih, etničkih ili političkih predrasuda.

Urednik/ci i članovi redakcije ne smeju da koriste neobjavljen materijal iz predatih rukopisa za svoja istraživanja bez izričite pisane dozvole autora, a informacije i ideje iznesene u predatim rukopisima moraju se čuvati kao poverljive i ne smeju se koristiti za sticanje lične koristi.

Urednici i članovi redakcije dužni su da preduzmu sve razumne mere kako bi identitet recenzenata ostao nepoznat autorima pre, tokom i nakon postupka recenzije i kako bi identitet autora ostao nepoznat recenzentima do okončanja postupka recenzije.

OBAVEZE AUTORA

Autori garantuju da rukopis predstavlja njihov originalan doprinos, da nije objavljen ranije i da se ne razmatra za objavljivanje na drugom mestu. Istovremeno predavanje istog rukopisa u više časopisa predstavlja kršenje etičkih standarda. Takav rukopis se momentalno isključuje iz daljeg razmatranja.

Ako je rukopis prethodno bio razmatran za objavljivanje u drugom časopisu, autorima se preporučuje da informišu uredništvo o ishodu tog recenzentskog postupka, odnosno da objasne u kojoj meri su uzeli u obzir primedbe recenzenata i/ili zašto ih nisu prihvatili. To je u interesu autora, zato što ove informacije mogu da pomognu urednicima prilikom izbora recenzenata.

U slučaju da je poslati rukopis rezultat naučnoistraživačkog projekta ili da je, u prethodnoj verziji, bio izložen na skupu u vidu usmenog saopštenja (pod istim ili sličnim naslovom), detaljniji podaci o projektu, konferenciji i slično, navode se u fusnoti na prvoj strani rada, odmah iza naslova.

Rad koji je već objavljen u nekom časopisu ne može biti preštampan u časopisu Temida.

Autori su dužni da se pridržavaju etičkih standarda koji se odnose na naučnoistraživački rad. Autori garantuju i da rukopis ne sadrži neosnovane ili nezakonite tvrdnje i ne krši prava drugih. Izdavač neće snositi nikakvu odgovornost u slučaju ispostavljanja bilo kakvih zahteva za naknadu štete.

Sadržaj rada

Uredništvo naučnog časopisa Temida se stara o tome da objavljeni radovi sadrže dovoljno podataka na osnovu kojih bi se istraživanja opisana u radovima mogla ponoviti (reprodukovati). Iznesene činjenice treba detaljno opisati i potkrepiti referencama kako bi se recenzentima, a potom i čitaocima omogućilo da provere tvrdnje koje su u njemu iznesene – npr. treba dati detaljan opis korišćenih metoda i slično. Autori su dužni da se upoznaju sa standardima koji se odnose na različite tipove naučnog rada (Equator Network) i koriste one koji primereni njihovom istraživanju. Namerno iznošenje netačnih tvrdnji predstavlja kršenje etičkih standarda. Prikazi i stručni članci moraju biti precizni i objektivni.

Autori snose svu odgovornost za sadržaj predatih rukopisa i dužni su da, ako je to potrebno, pre njihovog objavljivanja pribave saglasnost svih lica ili institucija koje su neposredno učestvovale u istraživanju koje je u rukopisu predstavljeno.

Autori koji žele da u rad uključe ilustracije, tabele ili druge materijale koji su već negde objavljeni dužni su da za to pribave saglasnost nosilaca autorskih prava. Materijal za koji takvi dokazi nisu dostavljeni smatraće se originalnim delom autora. Ako kasnije dođe do bilo kakvog spora (npr. prigovora nosilaca autorskih prava da je neki materijal objavljen bez njihove saglasnosti), časopis objavljuje ispravku ili povlačenje rada i jasno navodi da je do greške došlo krivicom autora.

Inkluzivan jezik

Časopis Temida promoviše pristupačan i inkluzivan jezik u želji da prikazana naučna istraživanja približi širokoj publici i iskaže poštovanje prema svim pojedincima. U cilju promovisanja pristupačnosti, autori bi trebalo da:

• koriste jasan i jednostavan jezik koji je razumljiv i van uskostručnih krugova;
• izbegavaju komplikovanu stručnu terminologiju ako ona nije neophodna, preteranu kompleksnost, duge rečenice, ponavljanja, neuobičajene akronime i skraćenice, stereotipe, idiomatske izraze, žargon i kulturne stereotipe;
• objasne stručne termine kada je to potrebno;
• poštuju različitost i ne impliciraju superiornost bilo koje grupe na osnovu pola, rase, etničke pripadnosti, nacionalnosti, invaliditeta, zdravstvenog stanja, starosne dobi ili socioekonomskog porekla;
• koriste inkluzivan i primeren jezik u odnosu na rasnu i etničku pripadnost, kao i da prilikom prikupljanja podataka o rasnoj ili etničkoj pripadnosti ponude učesnicima širok spektar kategorija i potkategorija, uključujući i mogućnost izbora više kategorija koje se međusobno ne isključuju;
• budu oprezni pri generalizaciji rezultata istraživanja na čitave grupe samo na osnovu zajedničke kategorije identiteta i da obrazlože upotrebu rasnih ili etničkih grupa u odeljku o metodologiji;
• kada je neophodno ukazati na autohtoni identitet pojedinca ili grupe, koriste izraze koje ta osoba ili grupa smatra prikladnim; ukoliko postoje nedoumice, treba se konsultovati sa tom osobom ili grupom;
• prave razliku između biološkog pola i društveno konstruisanog roda; lične rodne zamenice treba navoditi onako kako ih navode sami učesnici i treba koristiti rodno neutralne termine;
• izbegavaju diskriminatorni jezik i uvredljive termine.

Autorstvo

Autori su dužni da kao autore navedu samo ona lica koja su značajno doprinela sadržaju rukopisa, odnosno dužni su da sva lica koja su značajno doprinela sadržaju rukopisa navedu kao autore. Ako su u bitnim aspektima istraživačkog projekta i pripreme rukopisa učestvovala i druga lica koja nisu autori, njihov doprinos treba pomenuti u napomeni ili zahvalnici.

Tokom recenzentskog postupka dodavanje novih autora i izostavljanje onih koji su već navedeni dozvoljeno je samo u izuzetnim slučajevima, pod uslovom da je uredništvu i izdavaču dostavljeno detaljno obrazloženje zašto je to neophodno. Navođenje imena lica čiji doprinos ne zadovoljava kriterijume autorstva (poklonjeno i počasno autorstvo, kao i navođenje tzv. autora iz senke) smatraće se kršenjem etičkih normi.

Navođenje izvora

Autori su dužni da ispravno citiraju izvore koji su bitno uticali na sadržaj istraživanja i rukopisa. Informacije koje su dobili u privatnom razgovoru ili korespondenciji sa trećim licima, prilikom recenziranja prijava projekata ili rukopisa i slično, ne smeju se koristiti bez izričite pisane dozvole izvora.

Kada u tekstu pominju istraživačke podatke ili donose zaključke na osnovu njih, autori su dužni da ih navedu na isti način na koji navode publikacije. Preporučujemo da se podaci navode u skladu sa principima koje definiše FORCE11.

Plagijarizam

Plagiranje, odnosno preuzimanje tuđih ideja, reči ili drugih oblika kreativnog izraza i predstavljanje kao svojih, predstavlja grubo kršenje naučne i izdavačke etike. Plagiranje može da uključuje i kršenje autorskih prava, što je zakonom kažnjivo.

Plagijat obuhvata sledeće:

• doslovno ili gotovo doslovno preuzimanje ili smišljeno parafraziranje (u cilju prikrivanja plagijata) delova tekstova drugih autora bez jasnog ukazivanja na izvor ili obeležavanje kopiranih fragmenata (na primer, korišćenjem navodnika);
• kopiranje slika ili tabela iz tuđih radova bez pravilnog navođenja izvora i/ili bez dozvole autora ili nosilaca autorskih prava.

Upozoravamo autore da se za svaki rukopis proverava da li je plagijat.

Rukopisi kod kojih postoje jasne indicije da se radi o plagijatu biće automatski odbijeni, a autorima će biti trajno ili privremeno zabranjeno da objavljuju u časopisu.

Ako se ustanovi da je rad koji je objavljen u časopisu plagijat, isti će biti povučen u skladu sa procedurom opisanom pod Opozivanje već objavljenih radova, a autorima će biti trajno ili privremeno zabranjeno da objavljuju u časopisu.

Sukob interesa

Autori su dužni da u radu ukažu na finansijske ili bilo koje druge sukobe interesa koji bi mogli da utiču na iznesene rezultate i interpretacije. Ako sukob interesa ne postoji, treba navesti sledeće: „Autori izjavljuju da nisu u sukobu interesa“.

Greške u objavljenim radovima

U slučaju da autori otkriju važnu grešku u svom radu nakon njegovog objavljivanja, dužni su da momentalno o tome obaveste glavnog i odgovornog urednika ili izdavača i da sa njima sarađuju kako bi se rad povukao ili ispravio.

Predavanjem rukopisa redakciji časopisa Temida autori se obavezuju na poštovanje navedenih obaveza.

ORCID

Od autora se zahteva da imaju registrovan ORCID (Open Researcher and Contributor ID) identifikator. ORCID identifikatori svih autora navode se prilikom slanja rukopisa i biće objavljeni u radu, ako bude prihvaćen za objavljivanje.

ORCID je jedinstven i trajan identifikator koji omogućava preciznu identifikaciju autora i lakše pronalaženje objavljenih radova, kao i ispravnu atribuciju autorstva.

Podaci o finansiranju 

Ako je rad nastao kao rezultat projekta, autori su dužni da navedu izvore finansiranja u skladu sa ugovorom sa finansijerom.

OBAVEZE RECENZENATA

Recenzenti su dužni da stručno, argumentovano, nepristrasno i u zadatim rokovima dostave uredniku ocenu naučne vrednosti rukopisa.

Recenzenti oceljuju rukopise u odnosu na usklađenost teme rada sa profilom časopisa, relevantnost istraživane oblasti i primenjenih metoda, originalnost i naučnu relevantnost podataka iznesenih u rukopisu, stil naučnog izlaganja i opremljenost teksta naučnim aparatom.

Recenzent koji ima osnovane sumnje ili saznanja o kršenju etičkih standarda od strane autora dužan je da o tome obavesti glavnog i odgovornog urednika. Recenzent treba da prepozna važne objavljene radove koje autori nisu citirali. On treba da upozori glavnog i odgovornog urednika i na bitne sličnosti i podudarnosti između rukopisa koji se razmatra i bilo kojeg drugog objavljenog rada ili rukopisa koji je u postupku recenzije u nekom drugom časopisu, ako o tome ima lična saznanja. Ako ima saznanja da je isti rukopis razmatra u više časopisa u isto vreme, recenzent je dužan da o tome obavesti glavnog i odgovornog urednika.

Recenzent ne sme da bude u sukobu interesa sa autorima ili finansijerom istraživanja. Ukoliko postoji sukob interesa, recenzent je dužan da o tome momentalno obavesti glavnog i odgovornog urednika.

Recenzent koji sebe smatra nekompetentnim za temu ili oblast kojom se rukopis bavi dužan je da o tome obavesti glavnog i odgovornog urednika.

Recenzija mora biti objektivna. Komentari koji se tiču ličnosti autora smatraju se neprimerenim. Sud recenzenata mora biti jasan i potkrepljen argumentima.

Rukopisi koji su poslati recenzentu smatraju se poverljivim dokumentima. Recenzenti ne smeju da koriste neobjavljen materijal iz predatih rukopisa za svoja istraživanja bez izričite pisane dozvole autora, a informacije i ideje iznesene u predatim rukopisima moraju se čuvati kao poverljive i ne smeju se koristiti za sticanje lične koristi.

POSTUPAK RECENZIJE

Primljeni radovi podležu recenziji. Cilj recenzije je da glavnom i odgovornom uredniku pomogne u donošenju odluke o tome da li rad treba prihvatiti ili odbiti i da kroz proces komunikacije sa autorima poboljša kvalitet rukopisa. Časopis Temida koristi dvostruko anonimno (slepo) recenziranje. Recenzentima se određuje rok od 20 dana za recenziranje poslatog rukopisa. U izuzetnim situacijama taj rok se može produžiti, o čemu se obaveštava autor rukopisa. Recenzenti za recenziranje ne dobijaju nadoknadu.

Izbor recenzenata spada u diskreciona prava glavnog i odgovornog urednika. Glavni i odgovorni urednik može poveriti pojedine poslove uređivanja (izbor radova i određivanje recenzenata) uredniku za pojedinačni broj časopisa. Recenzenti moraju da raspolažu relevantnim znanjima u vezi sa oblašću kojom se rukopis bavi i ne smeju biti iz iste institucije kao autor, niti to smeju biti autori koji su u skorije vreme objavljivali publikacije zajedno (kao koautori) sa bilo kojim od autora podnesenog rada.

U glavnoj fazi recenzije, glavni i odgovorni urednik, preko sekretara redakcije, šalje podneseni rad dvoma stručnjacima za naučnu oblast kojom se rad bavi. Recenzentski obrazac sadrži niz pitanja na koja treba odgovoriti, a koja recenzentima ukazuju koji su to aspekti koje treba obuhvatiti kako bi se donela odluka o sudbini jednog rukopisa. U završnom delu obrasca, recenzenti moraju da navedu svoja zapažanja i predloge kako da se podneti rukopis poboljša. Identitet recenzenata ostaje nepoznat autorima pre, tokom i nakon postupka recenziranja. Autorima se preporučuje da prilikom pisanja radova izbegavaju formulacije koje bi mogle otkriti njihov identitet. Glavni i odgovorni urednik garantuje da će pre slanja rukopisa na recenziju iz njega biti uklonjeni lični podaci autora (pre svega, ime i afilijacija) i da će se preduzeti sve razumne mere kako bi identitet autora ostao nepoznat recenzentima do okončanja postupka recenzije.

Tokom čitavog procesa, recenzenti deluju nezavisno jedni od drugih. Recenzentima nije poznat identitet drugih recenzenata. Ako odluke recenzenata nisu iste (prihvatiti/odbiti rukopis), glavni i odgovorni urednik traži mišljenje trećeg recenzenta.

Tokom postupka recenzije urednik može da zahteva od autora da dostave dodatne informacije (uključujući i primarne podatke), ako su one potrebne za donošenje suda o naučnom doprinosu rukopisa. Urednik i recenzenti moraju da čuvaju takve informacije kao poverljive i ne smeju ih koristiti za sticanje lične koristi.

Redakcija je dužna da obezbedi kontrolu kvaliteta recenzije. U slučaju da autori imaju ozbiljne i osnovane zamerke na račun recenzije, redakcija će proveriti da li je recenzija objektivna i da li zadovoljava akademske standarde. Ako se pojavi sumnja u objektivnost ili kvalitet recenzije, glavni i odgovorni urednik će tražiti mišljenje drugih recenzenata.

Članovi uredništva i gostujući urednici mogu da šalju svoje rukopise za objavljivanje u časopisu Temida. Autor rukopisa koji je uključen u izdavački proces biće izuzet iz postupka recenzije i odlučivanja o prihvatanju ili neprihvatanju rukopisa, a nadgledanje postupka recenzije biće povereno drugom članu uredništva.

DISKUSIJA NAKON OBJAVLJIVANJA RADA

Časopis Temida podstiče diskusiju nakon objavljivanja, bilo kroz pisma uredniku ili na spoljnim platformaka, kao što je PubPeer.

UPOTREBA VELIKIH JEZIČKIH MODELA I GENERATIVNE VEŠTAČKE INTELIGENCIJE

Časopis Temida postupa u skladu sa sledećim preporukama: World Association of Medical Editors (WAME) recommendations on chat bots, ChatGPT and scholarly manuscripts i Committee on Publication Ethics (COPE)’s position statement on Authorship and AI tools.

Alati kao što je ChatGPT ne mogu biti navedeni kao autori rukopisa.

Autori moraju jasno da navedu upotrebu alata zasnovanih na velikim jezičkim modelima i generativnoj veštačkoj inteligenciji za generisanje podataka ili koda, prikupljanje, čišćenje, analizu ili tumačenje podataka (navesti koji je alat korišćen i u koju svrhu), najbolje u odeljku o metodologiji ili zahvalnice. Fotografije, video-snimci ili ilustracije koje su u celini ili delimično nastale pomoću generativne veštačke inteligencije ne smatraju se prihvatljivim. Upotreba negerativnih alata mašinskog učenja za obradu, kombinovanje ili poboljšanje postojećih slika ili grafikona mora biti navedena u legendama slika, kako bi se tokom recenzije omogućila analiza svakog pojedinačnog slučaja. Prikrivanje upotrebe alata veštačke inteligencije predstavlja neetičko ponašanje. Korišćenje alata zasnovanih na veštačkoj inteligenciji za lektorisanje ili proveru pravopisa nije potrebno prijavljivati.

Materijali kreirani uz pomoć alata na bazi veštačke inteligencije ne smeju se navoditi kao primarni izvori koji potkrepljuju iznesene tvrdnje.

Urednici i recenzenti moraju da garantuju poverljivost sadržaja rukopisa tokom uređivačkog procesa i postupka recenzije. Urednici ne smeju da dostavljaju informacije iz rukopisa ili recenzentskih izveštaja alatima zasnovanim na velikim jezičkim modelima ili generativnoj veštačkoj inteligenciji. Recenzentima nije dozvoljeno da koriste takve alate za izradu recenzija. Prikrivanje upotrebe alata na bazi veštačke inteligencije je neetično i narušava transparentnost uređivačkog rada i postupka recenzije. Tokom uređivačkog procesa i recenzentskog postupka rukopisi se moraju tretirati kao poverljivi. Korišćenjem alata veštačke inteligencije za obradu rukopisa princip poverljivosti bi bio narušen, došlo bi do otkrivanja poverljivih podataka i transparentnost uređivačkih procesa bi bila dovedena u pitanje.

RAZREŠAVANЈE SPORNIH SITUACIJA

Svaki pojedinac ili institucija mogu u bilo kom trenutku da glavnom i odgovornom uredniku i/ili redakciji prijave saznanja o kršenju etičkih standarda i drugim nepravilnostima i da o tome dostave neophodne informacije/dokaze.

Provera iznesenih navoda i dokaza

• Glavni i odgovorni urednik će u dogovoru sa redakcijom odlučiti o pokretanju postupka koji ima za cilj proveru iznesenih navoda i dokaza.
• Tokom tog postupka svi izneseni dokazi smatraće se poverljivim materijalom i biće predočeni samo onim licima koja su direktno uključena u postupak.
• Licima za koja se sumnja da su prekršila etičke standarde biće data mogućnost da odgovore na optužbe iznesene protiv njih.
• Ako se ustanovi da je zaista došlo do nepravilnosti, proceniće se da li ih treba okarakterisati kao manji prekršaj ili grubo kršenje etičkih standarda.

Manji prekršaj

Situacije okarakterisane kao manji prekršaj rešavaće se u direktnoj komunickaciji sa licima koja su prekršaj učinila, bez uključivanja trećih lica:

• obaveštavanjem autora/recenzenata da je došlo do manjeg prekršaja koji je proistekao iz nerazumevanja ili pogrešne primene akademskih standarda i upozorenje na nedozvoljenost takvog ponašanja.

Grubo kršenje etičkih standarda

Odluke u vezi sa grubim kršenjem etičkih standarda donosi glavni i odgovorni urednik u saradnji sa redakcijom i, ako je to potrebno, malom grupom stručnjaka. U slučaju grubog kršenja etičkih standarda preduzeće se jedna ili više navedenih mera:

• objavljivanje saopštenja u kome se opisuje slučaj kršenja etičkih standarda;
• slanje službenog obaveštenja rukovodiocima ili poslodavcima autora/recenzenta;
• povlačenje objavljenog rada u skladu sa procedurom opisanom pod Povlačenje već objavljenih radova;
• autorima će biti zabranjeno da tokom određenog perioda šalju radove u časopis;
• upoznavanje relevantnih stručnih organizacija ili nadležnih organa sa slučajem kako bi mogli da preduzmu odgovarajuće mere.

Prilikom razrešavanja spornih situacija redakcija časopisa se rukovodi smernicama i preporukama međunarodne organizacije Committee on Publication Ethics – COPE: https://publicationethics.org/guidance/Flowcharts.

OPOZIVANЈE VEĆ OBJAVLЈENIH RADOVA

U slučaju kršenja prava izdavača, nosilaca autorskih prava ili autora, povrede profesionalnih etičkih kodeksa, tj. u slučaju slanja istog rukopisa u više časopisa u isto vreme, lažne tvrdnje o autorstvu, plagijata, manipulacije podacima u cilju prevare, neprijavljivanja korišćenja alata zasnovanih na velikim jezičkim modelima i generativnoj veštačkoj inteligenciji, nenamerne greške koju je autor prijavio (npr. greške nastale zbog pomešanih uzoraka ili korišćenja uređaja i opreme za koje je naknadno utvrđeno da su neispravni), objavljeni rad se mora opozvati. U nekim slučajevima, objavljeni rad se može opozvati i kako bi se ispravile naknadno uočene greške.

Prilikom opozivanja objavljenog rada navodi se razlog za opozivanje, kao i na čiji se zahtev rad opoziva. Standardi za razrešavanje situacija kada mora doći do opozivanja rada definisani su od strane biblioteka i naučnih tela, a ista praksa je usvojena i od strane časopisa Temida: u elektronskoj verziji izvornog članka (onog koji se opoziva) uspostavlja se veza (HTML link) sa obaveštenjem o opozivanju. Opozvani članak se čuva u izvornoj formi, ali sa vodenim žigom na PDF dokumentu, na svakoj stranici, koji ukazuje da je članak opozvan (RETRACTED). U štampanoj verziji, obaveštenje o opozivanju rada objavljuje se u prvom narednom broju, kao redovan članak (ima paginaciju i DOI).

ISTRAŽIVAČKI PODACI, SOFTVERSKI KOD, PROTOKOLI I PREREGISTRACIJA

Istraživački podaci

Časopis Temida podstiče autore da učine dostupnim istraživačke podatke koji potkrepljuju rezultate objavljene u rukopisu i/ili obogaćuju objavljeni rad, tako da podaci budu otvoreni u najvećoj mogućoj meri, odnosno da budu zatvoreni samo ako je to zaista neophodno. Časopis Temida prihvata prateće softverske aplikacije, slike visoke rezolucije, skupove podataka, zvučne ili video snimke, obimne priloge, tabele sa podacima i druge relevantne dodatke koje nije moguće uključiti u sam rad.

Poželjno je da autori deponuju relevantne istraživačke podatke u repozitorijum koji je u skladu sa FAIR principima, a to može biti institucionalni, tematski ili repozitorijum opšte namene (npr. Zenodo). Više informacija o pronalaženju adekvatnog repozitorijuma možete naći na adresi: https://repositoryfinder.datacite.org/ i https://www.re3data.org/. U repozitorijum treba deponovati i sve informacije koje bi bile neophodne za repliciranje, validaciju i/ili korišćenje rezultata, odnosno analizu podataka – informacije o softveru, instrumentima i drugim alatima koji se koriste za obradu rezultata.  Ako je moguće, treba deponovati i same alate i instrumente. Svaka datoteka sa istraživačkim podacima dobiće DOI identifikator, što omogućava da se podaci citiraju na isti način kao i naučne publikacije. Autori garantuju da su tokom prikupljanja, obrade i deljenja podataka poštovali propise o zaštiti podataka, etičke standarde, autorska prava trećih lica i druga relevantna prava.

Izuzeci: Javno objavljivanje podataka nije uvek izvodljivo. U sledećim slučajevima podaci koji potkrepljuju rezulate objavljene u radovima ne moraju biti javno dostupni: ako postoji obaveza zaštite rezultata i poverljivosti, bezbednosna ograničenja, obaveza zaštite ličnih podataka i druga legitimna ograničenja. Kada podatke neophodne za validaciju objavljenih zaključaka nije moguće objaviti u otvorenom pristupu, autori bi trebalo da obezbede pristup u meri koja omogućava validaciju zaključaka uz poštovanje legitimnih interesa ili ograničenja.

Etička pitanja i bezbednost

Ako je pristup podacima ograničen iz etičkih razloga ili zato što podaci moraju biti zaštićeni, u rukopisu se mora navesti:

• opis ograničenja koja se odnose na podatke;
• stav etičkog odbora ili drugog nadležnog tela o objavljivanju podataka; i
• na koji način čitaoci ili recenzenti mogu da zatraže pristup podacima i uslove pod kojima će pristup biti odobren.

Zaštita podataka

U cilju zaštite privatnosi ispitanika, istraživački podaci se ne smeju objavljivati ako iz skupa podataka nije moguće efikasno ukloniti informacije o ličnosti na osnovu kojih se mogu identifikovati konkretni pojedinci, osim ako pojedinci nisu dali izričitu pisanu saglasnost za javno objavljivanje podataka koji sadrže informacije o ličnosti.

Ako podaci ne mogu da budu javno dostupni, rukopis rada mora da sadrži:

• obrazloženje zašto je neophodna zaštita podataka;
• povezane podatke iz kojih je moguće ukloniti informacije o ličnosti;
• stav etičkog odbora ili drugog nadležnog tela o objavljivanju podataka; i
• na koji način čitaoci ili recenzenti mogu da zatraže pristup podacima i uslove pod kojima će pristup biti odobren.

Adrese na kojima se nalaze podaci treba navesti u Izjavi o dostupnosti podataka u okviru dostavljenog rukopisa. Izjavu o dostupnosti podataka treba uključiti u rukopis ispred spiska referenci. U njoj se navode podaci o dostupnosti podataka, uključujući DOI oznaku podataka. Ako su je pristup podacima na bilo koji način ograničen, treba obrazložiti zašto je do toga došlo. Ako podaci nisu dostupni, u izjavi treba objasniti zašto nisu dostupni. Kada deponujete podatke koji su u vezi sa rukopisom poslatim za objavljivanje, u obzir treba uzeti sledeće:

Repozitorijum u koji se podaci deponuju mora biti odgovarajući u tematskom smislu i mora biti održiv.

• Proverite da li repozitorijum u koji su podaci deponovani ima model održivosti.
• Podaci se moraju deponovati pod slobodnom licencom koja dozvoljava neograničen pristup (npr. CC0, CC-BY). Restriktivnije licence treba koristiti samo ako postoji opravdan (npr. pravni) razlog.
• Deponovani podaci moraju da sadrže i verziju koja je u otvorenom, nevlasničkom formatu.
• Deponovani podaci moraju biti obeleženi tako na takav način da ih treća strana može shvatiti (npr. razumna zaglavlja kolona, opisi u tekstualnoj datoteci readme).
• Istraživanja koja uključuju ljudske subjekte, istraživanja na humanom materijalu, i podatke o ljudskim subjektima moraju se obavljati u skladu sa Helsinškom deklaracijom. U određenim slučajevima studije moraju imati odobrenje odgovarajućeg Etičkog odbora/ Identitet subjekta istraživanja treba da bude anonimizovan kad god je to moguće. Za istraživanje koje uključuje ljudske subjekte, neophodan je informisani pristanak učesnika (ili njihovih zakonskih zastupnika) za učešće u istraživanju.

Softverski kod

Autorima se preporučuje da softverski kod koji su koristili u svom radu, a posebno kod koji su sami generisali, učine dostupnim. Ukoliko je korišćen komercijalni softver, treba navesti naziv i verziju. Ova informacija se može navesti u odeljku o metodologiji.

Kad god je to moguće, softverski kod treba deponovati u javni repozitorijum koji dodeljuje trajne identifikatore i omogućava verzionisanje. Preporučuje se korišćenje licenci otvorenog koda. Deponovani kod treba da sadrži:

• uputstva za instalaciju i upotrebu
• podatke o operativnom sistemu
• informacije o programskom jeziku i formatu podataka
• druge potrebne elemente (verzije, biblioteke, module)
• dokumentaciju, uključujući objašnjenja u vezi sa svrhom koda
• stvarne podatke ili podatke za testiranje sa log datotekama ili sličnom dokumentacijom

Studije koje koriste prilagođeni kod ili matematičke algoritme koji su od suštinskog značaja za zaključke istraživanja moraju da sadrže Izjavu o dostupnosti softverskog koda (Code Availability Statement). Ova izjava treba da sadrži opis koda, detalje o pristupu, identifikator iz repozitorijuma i eventualna ograničenja u vezi sa pristupom. Izjava prestavlja zaseban odeljak u rukopisu i nalazi se iza Izjave o dostupnosti podataka.

Eksperimentalni protokoli

Autorima se preporučuje da protokole svojih istraživanja učine dostupnim radi lakše replikacije i daljih istraživanja posredstvom platforme za deljenje protokola ili u repozitorijuma. Ukoliko su protokoli dostupni u trenutku predaje rukopisa, u rukopisu treba navesti DOI i druge podatke o protokolu.

Preregistracija

Časopis Temida podržava preregistraciju studija (uključujući i klinička ispitivanja) i preregistraciju planova istraživanja u javnim repozitorijumima. Prilikom predaje rukopisa autori treba da navedu da li je neki deo njihove studije preregistrovan. Ukoliko jeste, u odeljku o metodologiji se mora navesti link ka preregistraciji, kao i datum preregistracije. U rukopisu treba navesti i eventualna odstupanja od preregistrovanog protokola i razloge za odstupanja.

OTVORENI PRISTUP

Časopis Temida je dostupan u režimu otvorenog pristupa.

Članci objavljeni u časopisu mogu se besplatno preuzeti sa sajta časopisa i koristiti u skladu sa licencom:

·         CC BY-NC-ND 4.0 – Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International  https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0 – za radove objavljene do 1. juna 2025. godine;

·         CC-BY 4.0 – Creative Commons Attribution 4.0 International, https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/ – nakon 1. juna 2025. godine

Časopis Temida ne naplaćuje APC (Article Processing Charge), odnosno postupak predavanja rukopisa, recenzija i objavljivanje radova su besplatni.

SAMOARHIVIRANJE

Časopis Temida omogućava autorima da finalnu objavljenu verziju rukopisa u PDF formatu deponuju u institucionalni ili tematski repozitorijum, kao i repozitorijum opšte namene, objave na ličnim stranicama autora (uključujući i profile ne društvenim mrežema za naučnike, kao što su ResearchGate, Academia.edu itd.) i/ili na veb-sajtu institucije u kojoj su zaposleni, u bilo koje vreme nakon objavljivanja u časopisu. Pri tome se moraju navesti osnovni bibliografski podaci o članku objavljenom u časopisu (autori, naslov rada, naslov časopisa, volumen, sveska, paginacija), a mora se navesti i identifikator digitalnog objekta–DOI objavljenog članka u formi HTML linka, kao i licenca.

AUTORSKA PRAVA

Autori zadržavaju autorska prava nad objavljenim člancima, a izdavaču daju neekskluzivno pravo da rukopis objavi, da u slučaju daljeg korišćenja članka bude naveden kao njegov prvi izdavač, kao i da distribuira članak u svim oblicima i medjima.

Članak će se distribuirati u skladu sa:

·         licencom  CC BY-NC-ND 4.0 – Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International  https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0 – za radove objavljene do 1. juna 2025. godine

·         licencom CC-BY 4.0 – Creative Commons Attribution 4.0 International, https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/  – od 1. juna 2025. godine.

Autori mogu da stupaju u zasebne, ugovorne aranžmane za neekskluzivnu distribuciju rada objavljenog u časopisu (npr. postavljanje u institucionalni repozitorijum ili objavljivanje u knjizi), uz navođenje da je rad prvobitno objavljen u ovom časopisu.

METAPODACI

Metapodaci su javno dostupni svima i mogu se besplatno koristiti u skladu sa licencom Creative Commons Universal (CC0 1.0) Public Domain Dedication license.

ODRICANJE ODGOVORNOSTI

Izneseni stavovi u objavljenim radovima ne izražavaju stavove glavnog i odgovornog urednika i članova redakcije časopisa. Autori preuzimaju pravnu i moralnu odgovornost za ideje iznesene u svojim radovima. Izdavač neće snositi nikakvu odgovornost u slučaju ispostavljanja bilo kakvih zahteva za naknadu štete.